De 200 slaven van Willem III

Dat een aantal Oranjes en Nassaus zich graag liet vergezellen door Afrikaanse bedienden, is bekend. Evenals hun betrokkenheid bij de slavernij. Niet zo bekend is dat in 1688 een leger van 200 ‘zwarten van plantages van de Nederlanden in de Amerika’s’ deelnam aan de grootse invasie van stadhouder Willem III in Engeland. Achtergrondinformatie heb ik niet gevonden, niet snel tenminste. Vragen heb ik wel, want ik vind dit uiterst intrigerend. Als het waar is.

De bron
De mededeling lijkt te komen van een pamflet, uitgegeven ter ere van de intocht van Willem III in Exeter. Dat pamflet beschrijft de troepenmacht, waartoe naast deze ‘blacks’ ook nog eens 200 Finlanders of Laplanders, 300 Zwitsers behoorden. Helemaal achteraan de duizenden soldaten. Een stukje van dat pamflet staat hieronder. Bij 2 worden de 200 Blacks genoemd.

Deze afbeelding staat op de site ‘blacknetworkinggroup.co.uk’ en zou een deel zijn van het kopie van de ‘broadsheet’, te vinden in de West Country Studies Library van Exeter. De datum van 17 oktober lijkt wat te vroeg: de intocht in Exeter was begin november. Maar hoe zat het ook alweer met Willem III en Engeland?

In de herfst van 1688 verlaat Willem III met een gigantische vloot van 500 schepen Hellevoetsluis. Zijn doel: de macht over Engeland, zodat hij een stevig front kan vormen tegen de (katholieke) Lodewijck XIV. Het weer is echter bar en boos en een krachtige wind  dwingt de vloot terug naar de haven.

Maar zodra de wind is gedraaid, worden de ankers gelicht en zetten de schepen koers naar de zuidkust van Engeland. Begin november 1688 gaan de schepen bij Brixham voor anker. Daar start Willem III zijn enorme invasie, het begin van de Glorious Revolution. De 1.000 paarden die onderweg zijn omgekomen, worden vervangen. Met een parade van 20.000 mannen en 4.000 paarden – de aantallen verschillen per studie – trekt Willem III op naar London, nog350 kilometervoor de boeg.

In 1669 bestijgen Willem en Mary de troon. Stadhouder Willem III is voortaan ook koning van Engeland. Tot zover de intocht, die elk jaar weer even actueel wordt door de zogenaamde Oranjemarsen in Ierland.

Over de Glorious Revolution is veel geschreven. Er is zelfs een schoolplaat van, uitgegeven door Wolters Noordhoff. Maar de rol van ‘zwarten’ wordt ook daarop niet belicht. Barbara en Henri van der Zee doen dat wel in hun studie Willem en Mary (Den Haag 1975), waarbij zij zich lijken te baseren op het pamflet hierboven: ‘200 negers – de eersten die de bevolking ooit had gezien – afkomstig uit Suriname en kleurrijk uitgedost met bont gevoerde capes en witte veren op hun hoofd’ (218-219).

Dat het hier toch wel om slaven of tot slaaf gemaakten zal gaan – ze komen van de plantages – staat hier niet. Ze zijn overigens  volgens de site van ‘blacknetworkinggroup’ zeker niet de eerste Afrikanen in Exeter. Maar belangrijker vind ik de antwoorden op deze vragen: Waarom deden zij mee, hoe zijn zij geworven en hoe is hun leven daarna verlopen? De mannen van de Surinaamse plantages moeten bovendien een tijdje in Hellevoetsluis zijn geweest. Interessant.

Afbeeldingen

Romeyn de Hooghe reisde mee met Willem III om zijn zegetocht op tekening vast te leggen. Op die afbeeldingen vond ik geen Afrikanen. Evenmin komen zij voor op werk van Van den Avelee. Via Ebay vond ik wel de afbeelding hieronder. Die zou betrekking hebben op de intocht van Willem III in Exeter. Willem zit op een wit paard, in het licht. De kunstenaar stond helaas niet vermeld. Zijn de mannen rechtsonder Afrikanen?

Suriname in 1688
Het kan niet heel eenvoudig zijn geweest om in 1688 mannen van Surinaamse plantages te ronselen. In Suriname was het toen behoorlijk onrustig. In dat jaar zwaaide Van Sommelsdyck voor het vijfde en tevens laatste jaar de scepter. Het was hem gelukt de opstanden van de indianen te bedwingen; hij had vrede met hen gesloten. Criminelen uit Nederland had hij laten overkomen om met de soldaten sloten en sluizen te graven voor de plantages. Zwaar werk voor weinig eten. De gravers kwamen in opstand en Van Sommelsdyck werd in juli 1688 vermoord, een paar maanden voordat Willem III koers zou zetten naar Engeland.

Gaf Willem III opdracht?
Misschien heeft Willem III nog ruim voor de dood van Van Sommelsdyck opdracht gegeven 200 Afrikanen uit Suriname over te laten komen. Dat is een behoorlijk aantal, hoewel er rond 1688 al duizenden slaven of ‘tot slaaf gemaakten’ in Suriname moeten zijn geweest. En hun aantal groeide, want ondanks de onrust, deden slavenhalers goede zaken, ook in Paramaribo. Gaven de planters ‘hun slaven’ zomaar mee? Kregen zij betaald?

De site slavevoyages.org vermeldt bij de jaartallen 1687 en 1688 echter geen schepen die met 200 slaven vanuit Suriname of de Antillen doorvaren naar Hellevoetsluis. Liet Willem III de slaven direct uit Suriname komen, dan zal dit ook niet op deze site vermeld staan. Maar misschien zijn er archiefstukken van de WIC of van het Koninklijk Huisarchief die hierop wijzen. En wie weet is dit al bekeken.

De vraag is ook waarom Willem III zo’n verzoek zou hebben geplaatst. Hij beschikte al over duizenden manschappen. Of was het een idee van een van zijn naasten? Van Hans Willem Bentinck, van Fagel? Ik kan mij zo voorstellen dat Willem III met de Afrikanen, de Finlanders en de Zwitsers zichzelf wilde presenteren als een wereldleider.
Afrikanen in eigen kring
Het kan zijn dat Afrikanen al vertegenwoordigd waren in het stadhouderlijke leger. Dan moeten we het pamflet niet té letterlijk nemen en zijn niet speciaal voor deze intocht slaven in Suriname gerekruteerd. Elmer Kolfin signaleerde al zwarte soldaten op vroegere prenten van Romeyn de Hooghe (zie Esther Schreuder, Black is Beautiful, 2008, p. 263) En ook hij maakt melding van de 200 zwarten bij de intocht van Willem III, maar ook hier geen bronnen.
Of liet Willem III uit eigen kring slaven opdraven? Op talrijke portretten van zijn familieleden, ook van de generatie boven hem, zijn immers zwarte bedienden te zien. Een modieus verschijnsel, waarbij de bedienden steevast klein zijn afgebeeld.

Indrukwekkend vind ik nog steeds het schilderij van Jan Mijtens van Willems tante, Maria van Oranje, dochter van Amalia van Solms. Het meisje met al haar kleding in het midden, de veren op haar hoofd, het zweepje in haar hand. Ze straalt macht uit, ook doordat ze de toeschouwer recht aankijkt. Zij beheerst het schilderij, staat in het midden. De jongen rechts, die het paard vasthoudt, kijkt juist in haar richting, alsof hij afwacht wat zij gaat doen.


Na de Glorious Revolution
Mij intrigeert ook wat met de ‘Blacks’ is gebeurd na de overwinning. Bleven zij in dienst van Willem III? Werden zij vrij verklaard, in ruil voor bewezen diensten? Werden zij door Willem III ‘cadeau’ gedaan aan de heren die hem financieel hadden bijgestaan? Dat zou verklaren waarom een aantal van zijn adviseurs en aanhangers geportretteerd zijn met een zwarte bediende. Zie bijvoorbeeld het schilderij hieronder (helaas alleen in zwart-wit) van Henriette, gravin van Athlone, geboren gravin van Nassau Zuylenstein, met haar kinderen. Haar man, Frederik Christiaan van Reede Ginkel, was Nederlands militair en politicus in de tijd van Willem III. Zijn vader, Godard van Reede werd door Willem III tot graaf benoemd vanwege zijn bijdrage aan de verovering van Ierland. Het schilderij hangt op kasteel Middachten. Volgens de RKD is het mogelijk van de hand van M.L.A. Clifford. De zwarte man houdt het portret op van de dan inmiddels overleden Frederik Christiaan van Reede, de 2e graaf van Atholone. 

Henriette, gravin van Atholone en haar kinderen, met een portret van haar echtgenoot Frederik Christiaan van Reede Ginkel, vastgehouden door onbekende bediende. Waarschijnlijk M.L.A. Clifford. Kasteel Middachten (foto RKD).

Hoe de zwarte bedienden precies in de huizen van de rijken terechtkwamen, is nog maar mondjesmaat betekend. Ze zijn er ook al lang voor de Glorious Revolution. Maar als het waar is dat Surinaamse slaven met Willem III vertrokken uit Hellevoetsluis, dan hoort ook de Glorious Revolution bij de slavernijgeschiedenis van Nederland en de Oranjes.  Het zal een hele toer zijn ooit te achterhalen hoe zij naar Hellevoetsluis zijn gehaald en waar zij uiteindelijk terecht zijn gekomen. Voorlopig heb ik alleen maar vragen en misschien lukt het op een ervan een antwoord te vinden. Want als het waar is, dan moeten er meer bronnen zijn dan alleen het pamflet uit 1688.

1 antwoord
  1. dineke stam
    dineke stam zegt:

    Zeker moet er meer te vinden zijn over deze geschiedenis. Dat is echt een zoektocht waard. In Hellevoetsluis zal het toch ook niet onopgemerkt zijn gebleven: 200 zwarte strijders in het gevolg van Willem III van Oranje en Mary II Stuart. Op de onvolprezen website van het Rijksmuseum staat dit schilderij van Jan van Huchtenburg. https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-605 Het is een weergave van de slag aan de Boyne (Ierland) tussen Jacobus II en Willem III, 12 juli 1690. Dit is de gebeurtenis die fanatieke Noord-Ierse protestanten jaarlijks als Oranjemars herdenken.
    Op dit schilderij zijn drie zwarte strijders te zien. Eén ervan heeft zelfs ‘White fur & feathers’, die ook in het krantenbericht zijn genoemd. Tijd om een nieuw uitgebreid blog hierover te schrijven!
    Slavernijgeschiedenis en de Oranjes – het verdient echt meer aandacht.

    Beantwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Laat een antwoord achter aan dineke stam Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *