Quaco op Java, met nota absent

Het duurde even voor ik het zeker wist: Quaco, ooit de zogeheten futuboi of persoonlijke slaaf van John Gabriel Stedman in Suriname, monsterde in 1792 aan op het VOC-schip IJsselmonde. Het lag gereed in de rede van Goederede in Zuid-Holland en zou vertrekken naar Batavia, nu Djakarta, de hoofdstad van Indonesië. In het soldijboek van dit schip staat het: matroos Willem Stedman of Stidman. Die naam kreeg Quaco in 1785 bij zijn doop in de kerk van kasteel Rosendael.

Aanvankelijk was ik op het verkeerde been gezet omdat in de transcriptie staat: Willem Stedman van Ae kust van Gimer.  Dat vind je als je ‘Willem Stedman’ googled. Tot ik mij weken later ineens realiseerde – inderdaad, met die ingeving werd ik wakker – dat er geen kust van Gimer bestaat. Wat als je de letters van ‘Gimer’ wat breder uitschrijft? Met een heel klein beetje goede wil staat er zomaar Guine! Dit zou betekenen dat Quaco, geboren en ontvoerd in het westen van Afrika, op een slavenschip vervoerd naar Suriname, daarna zijn vrijheid verworven in de Republiek, uiteindelijk als matroos naar Java zou varen, een bijzonder risicovolle onderneming, voor weinig loon.

uitsnede-img_0813

Het Nationaal Archief bevestigde mijn vermoeden: op microfiches kon ik het soldijboek van het schip d’IJsselmonde van Barend Sterk inzien. Ook op een andere lijst in dit boek van de opvarenden kwam matroos 194 Willem Stedman of Stidman voor, van de kust van Guinee.

Het is alweer een paar jaar geleden dat ik Quaco in dit archief aantrof. Het scenario voor het stripverhaal over zijn leven had ik toen allang klaar en Eric Heuvel legde de laatste hand aan de schetsen van het album. De VOC kon er niet meer bij. Daarom verwerkte ik Quaco’s VOC-avontuur in het nawoord: D’IJsselmonde werd in 1795 vernietigd, de VOC kwam ten einde, het spoor naar Quaco liep dood op Java, in Batavia.

img_0811Maar de digitalisering gaat verder en inmiddels staat ook het soldijboek van het VOC-schip IJsselmonde helemaal digitaal, zo’n zevenhonderd pagina’s zijn gescand. Prachtig! Geen gehannes meer met microfiches. Nogmaals heb ik de gegevens voor matroos nr. 194, Willem Stedman, bekeken. Maar ook op de scans blijft het soms wat moeilijk lezen en wat betekenen al die posten voor een kist, linnengoed, een hemd? Wie is JJ aan wie moet worden betaald? En wat staat er rechts onder, in al die kriebelletters?

img_0818Diederick Kortlang van het Nationaal Archief was zo vriendelijk met mij de tekst door te lezen en van uitleg te voorzien. Niet met scans, maar met een indrukwekkend origineel Soldijboek op tafel. De persoon aangeduid met JJ, zo weet ik nu, is waarschijnlijk de zogenaamde zielenkoper die voor dit Rotterdamse schip de mannen ronselde. Quaco bouwde direct een schuld bij hem op, hij nam een voorschot op zijn loon, hij moest een linnen pak kopen, hemden en een scheepskist. Ook die posten kwamen bij zijn schuld te staan en werden afgetrokken van zijn loon. Dat was niet bijzonder, zo ging dat bij de matrozen en soldaten.
img_0816De loep moest er aan te pas komen om de regels aan de rechterzijde van het dubbelblad te ontcijferen. Helaas, de foto’s op dit blog zijn onduidelijker dan het origineel…maar op de een na laatste regel staat de afkorting van een ander schip vermeld: ‘Neerl. Welv’, oftewel Neerlands of Nederlands Welvaren. Dat zag ik niet, Diererick Kortlang wel en met dat VOC-schip heeft Quaco of Willem Stedman dus eveneens gevaren, misschien wel in Azië zelf. Tot oktober 1795 was hij in dienst. Net als het schip d’IJsselmonde is Nederlands Welvaren in Batavia achtergebleven en aldaar verkocht. Een soldijboek zoals van d’IJselmonde is niet overgeleverd. De kapitein was misschien Jacob Smit, die eerder ook op Nederlands Welvaren voer.

Het is allemaal weinig misschien, maar toch. Er zijn nog talloze archiefstukken te raadplegen, vooral in Djakarta, zoals de kerkregisters. Wie weet zijn die straks ook digitaal te raadplegen en daarin is nog ietsje pietsje over Quaco’s leven te vinden. In ieder geval biedt nu de naam van dit schip, Neerlands of Nederlands Welvaren, een aanknopingspunt, hoe minuscuul ook, om meer te weten over Quaco na 1795. Door het soldijboek weten we in ieder geval ook, zo staat er schuin op de pagina, dat Quaco dan absent is en daarvan zou nota zijn genomen, wat betekent dat hij met toestemming absent was, en in Batavia verbleef, of elders op Java of  ???

 

www.quaco-stripverhaal.nl

 

6 antwoorden
  1. dineke stam
    dineke stam zegt:

    Beste Ineke,
    Toen ik het stripverhaal uit had, verlangde ik al naar deel II, het vervolg van Quaco op de reis naar Nederlands-Indië. Dit verhaal laat zo goed de verbondenheid zien van de Nederlandse koloniale geschiedenis in Europa, Afrika, de West en de Oost. Ga vooral door met je onderzoek! Dineke

    Beantwoorden
  2. Eric
    Eric zegt:

    Leuke ontwikkeling. Ik zie uiteindelijk een deel 2 van Quaco ontstaan. Ik hoef niet te zeggen: ‘Keep up the good work’… Jij hebt geen aansporing nodig. Wel mijn complimenten!
    GeGroet, Eric…

    Beantwoorden
  3. Patricia Bosboom
    Patricia Bosboom zegt:

    Wat ben je toch een geweldige speurneus! Reuze spannend hoor, al die ontdekkingen van de puzzelstukjes. Ik zie nog wel een (strip)boek over the-making-of in het vooruitzicht…

    Beantwoorden
  4. Gustavo Janga
    Gustavo Janga zegt:

    Uitstekend speurwerk-helder en begrijpelijk geschreven. Dank voor het steeds verhelderen van de geschiedenis van onze nazaten. Top. Gustavo

    Beantwoorden
  5. Renold Watson
    Renold Watson zegt:

    Beste Ineke,
    Met verbazing volg ik de ontwikkelingen en de wijze waarop je de ‘voor de hand liggende’ historie bloot legt. Geeft te denken wat er allemaal aan historische Nederlandse schatten verborgen gaat in scheepsjournalen. Hier zou jij steun en bijval voor moeten krijgen van het ministerie van cultuurzaken en onderricht. Houdt vol, komt goed.
    Voor de historische stripverhalen ben ik niet gevreesd dat er geen vervolg komt.
    Renold

    Beantwoorden

Plaats een Reactie

Meepraten?
Draag gerust bij!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *